Qar örtüyü üzərində aparılan müşahidələr və ümumi müqayisələr

Azərbaycan Respublikası ərazisində qarölçmə işləri 1950-ci ildən aparılır. Qarölçmə işləri Böyük və Kiçik Qafqazın dağlıq ərazilərində çayın hövzəsində aparılır.

Respublika ərazisinin Böyük və Kiçik Qafqazın, Naxçıvan MR çaylarının hövzələrində 36 marşrut üzrə qarölçmə işləri aparılır. Çay hövzələrində qarölçmə işlərinin yerinə yetirilməsi üçün Böyük Qafqazda 16, Kiçik Qafqazda 7, Şərqi Zəngəzur və Qarabağ İqtisadi rayonunda 8, eyni zamanda Naxçıvan MR-da 5 marşrut üzrə qarölçmə işləri yerinə yetirilir.
Hər il sistematik olaraq hazırlanan yaz-yay gursululuq dövrünün və çaylarda daşqın hadisələrinin axım proqnozu əhaliyə, infrastruktur sahələrə dəyə biləcək ziyanların minimuma endirilməsində böyük əhəmiyyətə malikdir. Bu məqsədlə Milli Hidrometeorologiya Xidməti tərəfindən respublikanın yüksək dağlıq ərazilərində yaz-yay gursululuq dövrünün (aprel-iyun) proqnozlaşdırılması məqsədilə Böyük və Kiçik Qafqazın çaylarının hövzələrində qarölçmə işləri aparılaraq, qarın hündürlüyü və çəkisi ölçülərək qarın sıxlığı və qarda olan su ehtiyatı müəyyənləşdirilir.

2023-cü ildə aparılan qarölçmə işlərinin nəticələrinə əsasən Böyük Qafqazın çaylarının hövzələrində qarda olan sululuq çoxillik normanın 29-60 %-ni (2022-ci ildə 90%-ni), Kiçik Qafqazın çaylarının hövzələrində isə normanın 52-54%-ni (2022-ci ildə 83-89%-ni) təşkil etmişdir.
Kəlbəcər, Laçın, Şuşa və Xocavənd rayonlarının ərazisindən axan Tərtərçay, Levçay, Tutqunçay, Həkəriçay, Qarqarçay, Köndələnçay və Quruçay çaylarının hövzəsində marşrutlarda qar olmamışdır.


Son illərdə iqlim dəyişmələrinin təsiri nəticəsində Respublikanın su ehtiyatlarının qidalanmasında xüsusi rol oynayan Böyük və Kiçik Qafqazın dağlıq ərazilərində qar örtüyünün sahəsinin azalması və qarın aşağı sərhəddinin yüksəkliyə doğru qalxması müşahidə olunmaqdadır.

Kür çayının aşağı axımında tədqiqat işlərinin aparılması

Kür çayının Mingəçevir su anbarından aşağıda Sabirabad, Şirvan, Salyan və Neftçala rayonları ərazisindən keçən hissələrində seçilmiş məntəqələr üzrə tədqiqat işləri aparılır. Ölçü işləri müasir “SOMMER” RP-30 və SONTECH ADP portativ ölçü cihazları vasitəsilə aparılır və çayların en kəsik profilləri çıxarılır.


Dağ çaylarından keçən maksimal su sərflərinin təyin edilməsi

Yaz-yay gursululuq dövrü zamanı çaylardan keçən qısamüddətli daşqın və selin izinə görə maksimal su sərfini təyin etmək üçün iyul-avqust aylarında iki istiqamətdə (Böyük və Kiçik Qafqazın dağ çayları) ekspedisiya təşkil olunur, selin izinə görə ölçü işləri aparılır və hesablamalar aparıldıqdan sonra maksimal su sərfi müəyyən edilir.


Buzlaqlar üzərində ölçü işlərinin aparılması

Azərbaycan Respublikasının ərazisində dağ buzlaqları Qusarçayın hövzəsində müşahidə olunur. Buzlaqların öyrənilməsi ekspedisiya yolu ilə və mövcud xəritələrdən istifadə etməklə aparılır. Qusarçayın hövzəsində 8 buzlaq olmaqla Yatıqdərə, Əbildərə (Tufandağ buzlağı) və Düzyurd (Şahdağ buzlağı) çaylarının hövzələrində yerləşir.
Hər ilin avqust ayında buzlaqlar üzərində müşahidələr dəniz səviyyəsindən 3755 m yüksəklikdə Tufandağ buzlağında aparılır. Qlyasoloji məlumatlar əsasında əvvəlki illərin nəticələrilə müqayisəli təhllillər edilir. Aparılan tədqiqatların nəticələri göstərir ki, buzlaq sahəsində həm azalma, həm də ərimə prosesinin daha da sürətləndiyi, buzlaq üzərində olan çatların sayının və ölçülərinin artması, buzlaq dilinin hər keçən il geriyə çəkildiyi, buzlaq dilindən çıxan Mahmuddərə çayında suyun səviyyəsinin və sərfinin artdığı müəyyən olunur. Bu da buzlaqda gedən ərimə prosesinin intensivliyindən xəbər verir.